1. نظر محدثين و اهل ظاهر، كه گفته‏اند: همانگونه كه در بعضى از احاديث آمده فرزندان آدم تا پايان دنيا، به صورت ذرات كوچكى از پشت آدم خارج شدند، و فضا را پر كردند- در حالى كه داراى عقل و شعور و قادر بر تكلم و سخن گفتن بودند- خداوند آنها را مخاطب قرار داد، و از آنها سؤال كرد: آيا من پروردگار شما نيستم؟ (الَسْتُ بِرَبِّكُمْ؟) و همگى در پاسخ گفتند: آرى (بَلى‏!) و به اين ترتيب پيمان نخستين بر توحيد گرفته شد، و خود انسان‏ها شاهد خويشتن بودند.

2. منظور از عالم ذر، و تفسير آيه فوق اين است كه ذرات نخستين وجود انسان، يعنى نطفه، از پشت پدران به رحم مادران انتقال يافت، و به تدريج در عالم جنين به صورت انسان كاملى درآمد، و در همان حال خداوند قوا و استعدادهائى به او داد كه بتواند حقيقت توحيد و آئين حق را درك كند، و اين فطرت توحيدى را در وجود او عجين ساخت.

اين تفسير را گروهى از مفسران مانند صاحب «المنار» و «فى ظلال القرآن» انتخاب كرده‏اند و از بسيارى از مفسران ديگر نقل كرده‏اند.

3. منظور از «عالم ذر» همان «عالم ارواح» است، يعنى در آغاز، خداوند ارواح انسان‏ها را قبل از اجسادشان آفريد و مخاطب ساخت و از آنها بر توحيد خويش اقرار گرفت.

اين تفسير را از بعضى از روايات استفاده كرده‏اند.

4. اين پرسش و پاسخ در ميان گروهى از انسان‏ها و خداوند به وسيله پيامبران، به زبان قال واقع شده؛ زيرا گروهى از انسان‏ها بعد از تولد و كمال عقل، دلايل توحيد و يكتاپرستى را به وسيله انبيا شنيدند، و به آن پاسخ مثبت دادند و «بَلى‏» گفتند.

اين تفسير را مرحوم «سيد مرتضى» به عنوان احتمال ديگرى در توضيح آيه فوق ذكر كرده است، «ابوالفتوح رازى» نيز اين تفسير را به عنوان يك احتمال در تفسير خود آورده است.

5. اين سؤال و جواب، با همه‏ى انسان‏ها، با زبان حال، صورت گرفته، آن هم بعد از بلوغ و كمال عقل؛ زيرا هر انسانى بعد از رسيدن به كمال عقل و ملاحظه‏ى‏ آيات صنع پروردگار در آفاق و انفس، به يكتائى او با زبان حال اعتراف مى‏كند.

گوئى خداوند با ارائه اين آيات، از آنها سؤال مى‏كند: «الَسْتُ بِرَبِّكُمْ»؟ (آيا من پروردگار شما نيستم؟) و آنها با زبان حال مى‏گويند: «بَلى‏» و گفتگو با زبان قال، شواهد و نظائر فراوان دارد.

اين تفسير را مرحوم «شيخ طوسى» در «تبيان» از «بلخى و رُقانى» نقل مى‏كند.

6. مرحوم علامه طباطبائى قدس سره در «الميزان» مى‏فرمايد: آنچه از آيات مختلف قرآن استفاده مى‏شود اين است كه وجود اشياء اين عالم، داراى دو جنبه يا دو صورت است: صورتى به سوى دنيا دارد و حكمش اين است كه تدريجاً از «قوّه» به «فعل» و از «عدم» به سوى «وجود» مى‏آيد، در آغاز ناقص است سپس كامل مى‏شود، و سرانجام فانى شده، به سوى پروردگار باز مى‏گردد؛

و صورتى به سوى خدا دارد و اشياء جهان از نظر اين بعد الهى، امورى هستند غير تدريجى، و فعليت محض، بى‏آنكه داراى قوه يا نقصى باشند و منتظر فعليت.

و به تعبير ديگر: موجودات، داراى دو نوع وجودند، يك وجود جمعى در نزد خدا كه در قرآن به عنوان ملكوت از آن ياد شده، و ديگر موجودات پراكنده كه با گذشت زمان تدريجاً ظاهر مى‏شوند.

به اين ترتيب عالم انسانيت دنيوى مسبوق به عالم انسانيت ديگرى است كه در آنجا هيچ موجودى محجوب از پروردگار نيست، و با شهود باطنى او را مشاهده كرده و به وحدانيت او اعتراف مى‏كند.

اين بود مجموعه نظرهايى كه ذيل آيه مورد بحث مطرح است.

كه البته برخى از آنها با هم منافاتى ندارد و قابل جمع هستند و ممكن است به برخى از آنها نيز اشكالاتى وارد باشد.

ولى اعتقاد بيشتر محققان از جمله آيةاللَّه مكارم شيرازى بر اين است كه اين سوال و جواب به زبان حال بوده، نه به زبان قال. از اين رو تفسير پنجم نسبت به بقيه قوت بيشترى دارد. «1»

منابع جهت مطالعه بيشتر:

1. تفسير موضوعى پيام قرآن، جلد سوم.

2. تفاسير نمونه، الميزان و ... ذيل آيات 172- 174/ اعراف.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: